Antik Çağ’da Bira – İran

Düalizmin çıktığı topraklar olan İran’da, Antik Çağ’ın bilinmeyen tarihlerinde ilk bira yapımları üzerine güzel bir makale.

Altı bin yıl önce, bugün İran’ın batısında kalan Zagros Dağları’ndaki Godin Tepe’deki Sümer ticaret karakolunda kutsal günler ve geceler geçirmiş olmalılar. Arkeologlar tortuyu örnekleyerek söyleyebilirler.

Arkeologların geçen yıl şarap için en eski kimyasal kanıtları bulduklarını bildirdikleri harabelerin aynı odasında, şimdi bira için en eski kimyasal kanıtları belirlediler. Tanımlama, çift kulplu bir çömlek kavanozunun iç kısmına yapışmış soluk sarımsı bir kalıntının analiz edilmesiyle yapılmıştır.

Nature dergisinin bugünkü sayısında keşfi açıklayan arkeologlar, bunun insanların MÖ 3500 gibi erken bir tarihte bira yapıp içtiklerini ortaya koyduğunu söylediler. Keşif aynı zamanda antik Sümerlerin, sulu tarıma ve yaygın ticarete dayalı gelişen şehir devletlerinden oluşan karmaşık, okuryazar bir toplum geliştiren ilk insanlar arasında olduğu imajını da güçlendirdi.

Godin Tepe harabelerinde bulunan bira küpü gibi pek çok saklama kavanozu, Godin Tepe’nin daha sonra efsanevi İpek Yolu’nun ana gövdesi haline gelen eski bir ticaret yolu üzerindeki bir Sümer ileri karakolu ve kalesi olduğu fikrini kuvvetle desteklemektedir.

Favori İçecek

Bilim adamları, eski eserlerden ve diğer kanıtlardan yola çıkarak, biranın, esas olarak aşağı Dicle-Fırat vadisinde yaşayan Sümerlerin en sevdiği fermente içecek olduğunu zaten belirlemişlerdi. Sanatlarından bazıları, büyük bir kabın etrafında duran, uzun çubuklarla muhtemelen bira gibi bir şey içen insanları tasvir ediyordu.

Sümer harabelerindeki en yaygın piktograflardan biri, bir kavanoz içindeki doğrusal işaretleri gösteren “bira” işaretidir. Bu işaretler, belirgin bira kalıntısının tanımlandığı damarın içindeki sıra dışı çapraz kesi modeline benzer.

Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi’nde arkeoloji kimyageri olan Dr. Patrick E. McGovern dün verdiği bir röportajda, “Bu, daha önceki arkeolojik argümanların kimyasal doğrulaması” dedi.

Dr. McGovern, analizi müzede organik kimyager olan Dr. Rudolph H. Michel ile birlikte yürütmüştür. Toronto Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrencisi olan Virginia R. Badler, Toronto’daki Royal Ontario Müzesi koleksiyonlarındaki Godin Tepe’den eserleri incelerken sürahi yivlerindeki kalıntıyı fark etmişti. Nature raporunu yazan bu araştırmacılar, aynı bölgeden diğer kavanozlardaki kırmızı lekelerden bilinen en eski şarabı tespit etmekten sorumlu olanlarla aynı kişilerdi.

Çok Ciddi Bir İçki

Aynı odada hem bilinen en eski şarabı hem de birayı bulmanın anlamı sorulduğunda, Dr. McGovern, “Orada çok fazla ciddi içki içildiğini düşünüyorum” yanıtını verdi.

Dr. McGovern ve Dr. Michel, standart bir kimyasal test kullanarak, tortunun, bira fabrikası fıçılarının ve depolama tanklarının dibinde biriken ve arpa birasının özelliği olan, malzemenin ana bileşeni olan kalsiyum oksalat içerdiğini belirledi.

Bugün İran’ın dağlık bölgelerinde yetişen ıspanak ve raventte doğal olarak büyük miktarlarda oksalat bulunmasına rağmen, araştırmacılar bu bitkilerin arpa ekmeği ve biraya kıyasla antik çağda insan beslenmesinin muhtemelen küçük bir bölümünü oluşturduğunu söylediler. Her halükarda, ıspanak ve raventin harabelerde bulunan türden çanak çömleklerde saklanmış veya işlenmiş olma ihtimalinin düşük olduğunu söylediler.

Ayrıca arkeologlar, ticaret merkezinin depolarında önemli miktarda arpa bulduklarını söylediler.

Akademisyenler, insanların bira yapmaya neredeyse MÖ 8000 civarında Mezopotamyalıların tarıma erken geçişlerinde arpayı evcilleştirdikleri anda – hatta daha önce – başlamış olabileceğini düşünüyorlar. Arkeolojide uzun süredir devam eden bir tartışma, arpanın evcilleştirilmesinden sonra hangisinin önce geldiği sorusu üzerine odaklanıyor: ekmek mi bira mı?

Üç araştırmacı Nature’da “Bira üretiminin nihai kökenlerini ve önemini belirlemek için daha önceki dönemlere ve daha geniş bir coğrafi alana ait depolama ve işleme kaplarının analizine ihtiyaç var” diye yazdı.

‘Jar in Iranian Ruins Betrays Beer Drinkers of 3500 B.C.’ adıyla yayınlanan makale The New York Times’ın 5 Kasım 1992’de Ulusal baskının A Bölümü, 16. sayfasında yayınlanmıştır. John Noble Wilford’un eklediği orijinal yazıya buradan ulaşabilirsiniz.